مصحف امام

مصحف امام منبع: اينترنت

شهلا محمدي‏جاهدي

اشاره:

افيم رضوان محقق و شرق‏شناس روسي و معاون رئيس دانشكده شرق‏شناسي آكادمي علوم روسيه در شهر سن‏پترزبورگ با مطالعه و تحقيق بر روي يك نسخه قرآني بزرگ، برخي از فرضيه‏هاي مشهور محققان غربي را در مورد اين‏كه قدمت متن كامل قرآن بيشتر از قرن نهم نيست، مردود اعلام كرد. وي اكنون مشغول تدوين و انتشار يك مونوگرافي به زبان‏هاي روسي، انگليسي و عربي در مورد اين نسخه قرآني است. اين مونوگرافي مجهز به دو ديسك ليزري شامل تعداد زيادي مطالب مصور، فيلم ويدئويي (كه توسط خود محقق تهيه شده) و تصوير رنگي از برگ‏هاي رونوشت قديمي قرآن است.
طبق رأي هيئت مديره اتحاديه ناشران روسيه در مورد نتايج مسابقات بهترين كتاب سال 2001، كتاب قرآن و دنياي آن اثر اين شرق‏شناس روسي به‏عنوان برترين اثري كه سهم قابل‏ملاحظه‏اي در فرهنگ صلح، عدم‏خشونت و گفت‏وگوي بين تمدن‏ها دارد، حائز دريافت ديپلم افتخار اين اتحاديه و نيز جايزه نقدي يونسكو گرديد. كتاب برگزيده سال 2001 از سوي موءسسه چاپ و انتشارات شرق‏شناسي سن‏پترزبورگ منتشر شد. اين اثر نتيجه 15 سال كار و تلاش موءلف آن در زمينه مطالعه بر روي متن قرآن و منابع گوناگون ديگر است. نشريات و مقالات متعددي كه موءلف قبل از اين اثر ارائه كرده بود اين امكان را به‏وجود آورد تا هدف اصلي تحقيقات مشخص گردد كه اين اهداف عبارت است از: نقش و جايگاه قرآن در اوضاع جوامع مسلمان و تاريخچه مطالعه قرآن، هم در شرق اسلامي و هم در اروپا.
در جست‏وجوي مصحف امام

يوري زينين

چندي پيش در جريان يك كنفرانس بين‏المللي كه پيرامون مطالعه ميراث مكتوب ملل شرق در كتابخانه ملي "فرانسوا ميتران" فرانسه برگزار شده بود، يك فيلم مستند پنجاه‏دقيقه‏اي با عنوان "در جست‏وجوي مصحف امام" براي اولين‏بار به نمايش درآمد.
موضوع اين فيلم تحقيق در مورد يكي از قديمي‏ترين نسخه‏هاي قرآني است كه در مركز شرق‏شناسي آكادمي علوم روسيه در شهر سن‏پترزبورگ اين كشور نگهداري مي‏شود. افيم رضوان معاون رئيس اين مركز كه با تحقيقات و پژوهش‏هاي چندساله خود موفق به كشف بسيار جالبي شده است، تدوينگر اين فيلم است.
در اين فيلم صحنه‏هايي از يك كتابخانه مخصوص و يك كتاب بزرگ و قطور از جنس پوست كه يك رونوشت قديمي از قرآن است، از نظر تماشاگران مي‏گذرد. اين كپي بيش‏از نيم‏قرن پيش توسط مركز خاورشناسي روسيه خريداري شده است و به‏طوري‏كه معلوم است، قبل از آن متعلق به يك ديپلمات برجسته لبناني‏الاصل دوره تزاريسم روسيه به‏نام ايرينئي (سليمان) نوفال بوده است. پس از تهيه اين نسخه خطي تنها شرح مختصري در مورد آن نگاشته شده و سپس اين اثر به مخزن كتابخانه سپرده شده است. اين نسخه خطي ده‏ها سال در اين محل حفظ و نگهداري شده و طبق گفته افيم رضوان تاكنون "ابزارهاي علمي تخصصي جديدي براي ارزيابي اين يادگار قديمي پيدا نشده است".
انتشار خبر كشف نسخه‏هاي قرآني در دهه 70 قرن 20 در كتابخانه‏هاي قاهره و دمشق و به‏ويژه شهر صنعا پايتخت يمن - كه در حين مرمت مسجدجامع شهر توسط كارگران تعدادي تكه‏هاي قديمي كتاب مقدس مسلمانان زير سقف اين بنا پيدا شده بود - محققان را بر آن داشت كه به مطالعه دقيق نسخه خطي مركز شرق‏شناسي روسيه بپردازند. اسلام‏شناسان فرانسوي و آلماني تكه‏هاي مكشوف را مورد مطالعه قرار دادند. محقق روسي با آگاهي از نتايج مطالعات اين گروه به جايگاه نسخه خطي سن‏پترزبورگ در بين ديگرنسخه‏هاي مشابه پي برد. افيم رضوان معتقد است، تاريخ اين نسخه خطي به دوره به اصطلاح موجوديت شفاهي - كتبي قرآن تعلق دارد. از آنجا كه متن اين نسخه را از روي بعضي آثار و نشانه‏ها مي‏توان به سنت و آداب و رسوم موجود در بين عربستان و سوريه نسبت داد، اين احتمال، منطقي بوده است كه ايرينئي نوفال اين نسخه خطي را از لبنان كه پيوند تاريخي نزديكي با سوريه دارد، به كشور روسيه آورده است.
اين محقق روسي در دهه 90 دست به انتشار نتايج تحقيقات خود در اينترنت زد كه در پي آن يك محقق فرانسوي به‏طور غيرمنتظره‏اي اعلام كرد در يكي از زيارتگاه‏هاي ده قشلاقي "كاتالانگار "واقع‏در صدكيلومتري سمرقند (جمهوري ازبكستان) 12 برگ همانند اوراق كتاب سن‏پترزبورگ وجود دارد. بدين‏ترتيب روشن شد كه نسخه خطي سن‏پترزبورگ ابتدا در آسياي ميانه پيدا شده است. افيم رضوان با كمك همكاران فرانسوي و ازبك عازم ازبكستان شده و خود را به ده "كاتالانگار "رساند، و با بررسي نسخه‏هاي موجود معلوم شد كه اين نسخه‏ها از قرن 15 ميلادي در اين محل نگهداري مي‏شده است.
اين محقق روسي از اهالي اين منطقه نقل و گفتارهاي بسيار جالبي شنيد. ملاقات‏ها و گفت‏وگوهاي وي با ساكنين دهكده كاتالانگار و روستاهاي اطراف كه به لهجه عربي تكلم مي‏كنند، در فيلم به‏تصوير كشيده شده است. اهالي اين دهكده مدعي‏اند كه اجداد و نياكان دور آنها به‏دستور امير تيمور (تيمور لنگ) سردار نامدار و بنيانگذار حكومت بزرگ قرون وسطا - كه سمرقند پايتخت آن بود - از سوريه به اين مكان‏نقل مكان كرده‏اند. ظاهراً اين نسخه خطي هم كه در زيارتگاه نگهداري مي‏شود. همراه اجداد آنان به اينجا آمده است. اهالي بومي در طول قرن‏ها اين نسخه خطي را به‏عنوان كتاب اصل مصحف امام دانسته‏اند.
شواهد تاريخي حاكي است، در بخش‏هاي مختلف جهان اسلام چهار رونوشت قرآني نگهداري مي‏شود كه همانند كفن مقدس عيسي در شهر تورين كاتوليك‏ها، قداست بسياري نزد مسلمانان دارد. در هريك از آنها آثار خون وجود دارد و مسلمانان آن را به سومين خليفه مسلمين پس از پيامبر اسلام حضرت محمد(ص) منتسب مي‏دانند. به‏دستور همين خليفه بود كه در قرن هشتم رونوشت قرآن گردآوري و بعدها اين رونوشت به‏صورت كتاب شرع مقدس درآمد. كپي اين نسخه، مصحف امام و يا قرآن عثمان نام گرفت و نوشته‏هاي قبلي براي اجتناب از قرائت‏هاي مختلف معدوم گرديدند.
افيم رضوان با مطالعه روي برگ‏هاي نسخه خطي در ده كاتالانگار به اين نتيجه رسيد كه با توجه به همه علائم و نشانه‏هاي موجود، اوراق پيداشده شبيه به اوراق نسخه خطي سن‏پترزبورگ است و از طرفي ياد صفحات گم شده نسخه خطي سن‏پترزبورگ افتاد. با نظر به همه شواهد و قرائن، اين نسخه خطي را مي‏توان دست‏كم متعلق به قرن هشتم دانست. درهرحال اين شرق‏شناس روسي معتقد است نسخه خطي سن‏پترزبورگ مطمئناً خيلي قديمي‏تر از آنهايي است كه درحال‏حاضر به‏عنوان مصحف امام شناخته شده است. گذشته از آن، افيم رضوان مي‏گويد: "اين نسخه خطي حدود 50 درصد از كل كتاب مقدس را دربردارد، درحالي‏كه نسخه‏هاي ديگر با اين قدمت تنها به‏صورت تكه‏هاي بسيار كوچكي به‏دست ما رسيده است".